سرمایهگذاری حلال یعنی پیروی از اصول شرعی اسلام در تخصیص منابع مالی. کسانی که به این اصول پایبندند، در کارهای حرام مثل ربا، قمار یا صنایع ممنوعه (الکل و مشروبات) سرمایهگذاری نمی‌کنند. در سال‌های اخیر، تقاضای بیشتر برای سرمایه‌گذاری‌های اخلاقی باعث شده که سرمایهگذاری حلال، نه فقط در کشورهای اسلامی بلکه در کل جهان محبوب شود. در این مقاله، به اصول و معیارهای سرمایهگذاری حلال، مزایای آن برای سرمایه‌گذاران، و همچنین پیوند آن با سکوی سرمایهگذاری زنجیره تأمین بتا می‌پردازیم.
سرمایهگذاری حلال چه اصولی دارد؟
سرمایهگذاری حلال بر اساس قوانین و آموزه‌های اسلامی بنا شده و مشارکت در فعالیت‌هایی را که با اصول اسلامی در تضاد هستند، نهی می‌کند. به عنوان مثال، آیت‌الله العظمی سید علی سیستانی (مدظله العالی) بیان کرده‌اند که سرمایهگذاری نباید در صنایعی مانند الکل و مشروبات الکلی یا فعالیت‌هایی که با شریعت اسلامی مخالف هستند، صورت گیرد. ایشان همچنین تأکید می‌کنند که دوری از ربا و فعالیت‌های مرتبط با بهره‌کشی از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرفی، حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله العالی) نیز بیان کرده‌اند که رباخواری به‌عنوان یکی از موارد حرام در سرمایهگذاری تلقی می‌شود و سرمایه‌گذاران باید از هرگونه فعالیت مالی که حقوق افراد را نقض می‌کند، اجتناب کنند.
سرمایهگذاری حلال، با رعایت شرایط زیر انجام می‌شود:
- دوری از ربا: یعنی پرهیز از سود بردن از بهره یا بهره‌کشی (یعنی کسب درآمد از طریق بهره وام‌ها). دوری از ربا یکی از مهم‌ترین اصول در سرمایهگذاری حلال است، زیرا در اسلام، بهره به عنوان یک فعالیت غیر‌عادلانه و ناپایدار شناخته می‌شود که منجر به بی‌عدالتی اقتصادی می‌شود.
- اجتناب از قمار: یعنی پرهیز از فعالیت‌های پرریسک و بی‌پایه مانند قمار که بدون مبنای واقعی سود می‌دهد.
- سرمایهگذاری در صنایعی که با اسلام تضاد ندارند: به عنوان مثال، سرمایهگذاری در صنایعی که با اصول اخلاقی اسلام مانند تولید مشروبات الکلی یا دخانیات مخالف هستند، ممنوع است.
چرا سرمایهگذاری حلال؟
سرمایهگذاری حلال به دلایل مختلفی برای افراد و سازمان‌ها جذابیت دارد. طبق تأکید حضرت آيت‌الله العظمى وحيد خراسانى (مدظله العالی)، هرگونه فعالیت اقتصادی و سرمایهگذاری باید بر اساس عدالت و اخلاق اسلامی انجام شود. یعنی سرمایه‌گذاری‌های حلال نه تنها باید از به دور از فعالیت‌های حرام باشند، بلکه باید در راستای ایجاد ارزش‌های پایدار برای جامعه و اقتصاد باشند. به همین دلیل، پروژه‌هایی که با ارزش‌های اخلاقی و اسلامی همخوانی ندارند، مانند صنایع ممنوعه یا فعالیت‌های سوداگرانه، از دایره سرمایهگذاری حلال خارج می‌شوند.
این اصول به سه دلیل مهم برای سرمایه‌گذاران جذاب است:
- سازگاری با ارزش‌های شخصی و دینی
اغلب کسانی که دغدغه‌های دینی دارند، نگران این هستند که منابع مالی‌شان در پروژه‌هایی که با ارزش‌های دینی و اخلاقی‌شان ناسازگار است، به کار گرفته شود. سرمایه‌گذاری‌های حلال این دغدغه از افراد را برطرف می‌کند.
- استحکام اقتصادی
سرمایهگذاری حلال، در پروژه‌های پرریسک و نامشروع انجام نمی‌شود و سرمایه‌گذاران بیشتر سرمایه خود را در بخش‌های پایدار اقتصاد مانند بخش تولید، املاک و مستغلات، و انرژی به کار می‌گیرند؛ این امر به کاهش ریسک و حفظ اصل سرمایه آن‌ها کمک می‌کند.
- حمایت از توسعه اقتصادی و اجتماعی
سرمایهگذاری حلال نه تنها به سود سرمایه‌گذار توجه دارد، بلکه به تأثیرات اجتماعی و اقتصادی مثبت نیز اهمیت می‌دهد. به همین دلیل، این نوع سرمایهگذاری به پروژه‌هایی می‌پردازد که شغل ایجاد می‌کنند، زیرساخت‌ها را بهتر می‌کنند و فقر را کاهش می‌دهند.
سرمایهگذاری حلال در اقتصاد جهانی چه نقشی دارد؟
بازار سرمایهگذاری حلال به دلیل افزایش مسلمانان و نیاز به محصولات و خدمات اسلامی به سرعت در حال رشد است. طبیعتاً کشورهای اسلامی در زمینه سرمایهگذاری حلال پیشگام هستند، اما تقاضای جهانی برای این نوع سرمایه‌گذاری‌ها باعث شده که حتی کشورهای غیر‌اسلامی نیز به ارائه محصولات و خدمات سرمایهگذاری حلال علاقه‌مند شوند.
به عبارت دیگر، افزایش تقاضای جهانی برای سرمایه‌گذاری‌های اخلاقی و مطابق با اصول اسلامی باعث شده که کشورهای غیر‌اسلامی نیز به این بازار وارد شوند. همچنین، گزارش‌ها نشان می‌دهند که در آینده، سرمایه‌گذاری‌های حلال بخش بزرگی از بازارهای مالی جهانی را به خود اختصاص خواهند داد و رشد چشمگیری در این زمینه قابل پیش‌بینی است.
برای مثال، بانک Al Rayan در بریتانیا با استفاده از مدل‌های مشارکت در سود و ریسک، توانسته توجه بسیاری از مشتریان مسلمان و غیرمسلمان را به خود جلب کند. این بانک در پروژه‌های خرید مسکن و حساب‌های پس‌انداز شرعی فعالیت می‌کند و موفقیت آن نشان می‌دهد که بانکداری اسلامی در محیط‌های غیر اسلامی هم می‌تواند جذاب باشد.
سرمایهگذاری در زنجیره تأمین: گزینه‌ای حلال و نوین
در کنار سرمایه‌گذاری‌های سنتی، سرمایهگذاری در زنجیره تأمین به‌عنوان یکی از نوآوری‌های مالی در سال‌های اخیر معرفی شده است. یکی از سکوی‌های برجسته در این زمینه، سکوی بتا است که راهکاری برای سرمایهگذاری در زنجیره تأمین ارائه می‌دهد. این سکوی سرمایهگذاری که با استفاده از اوراق مشتقه طراحی شده است، امکان تنوع‌بخشی به سبد سرمایهگذاری و دستیابی به بازدهی بالا را فراهم می‌کند.
سکوی بتا به‌عنوان نخستین سکوی سرمایهگذاری جایگزین در زنجیره تأمین، ابزار مالی جدیدی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد تا علاوه بر کسب بازدهی متناسب با ریسک که بالاتر از بازارهای دیگر است، در بهبود واحدهای تولیدی و رونق اقتصادی نیز مشارکت کنند. بنا بر استفتائات دریافت‌شده از آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی) و آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی (مدظله العالی)، سرمایهگذاری در زنجیره تأمین، به دلیل مشارکت مستقیم این نوع سرمایهگذاری در تولید کالاها و خدمات و عدم استفاده از فعالیت‌های رباگونه و حرام، از نظر شرعی حلال تلقی می‌شود.
سرمایهگذاری حلال با سکوی بتا
سکوی بتا به‌عنوان سکویی که در حوزه سرمایه‌گذاری‌های جایگزین فعالیت می‌کند، با ایجاد بستر مناسب برای سرمایهگذاری در زنجیره تأمین، نه تنها به سرمایه‌گذاران امکان کسب بازدهی بالا را می‌دهد بلکه با توجه به اصول اسلامی، به‌عنوان یک راهکار سرمایهگذاری حلال نیز مطرح است. این سکو با کاهش وابستگی به روش‌های تأمین مالی سنتی و پرهیز از مداخلات پولی، ابزار پادتورمی است که می‌تواند در رشد اقتصادی و احیای واحدهای تولیدی نقش بسزایی ایفا کند.
سرمایهگذاری در زنجیره تأمین به سرمایه‌گذارانی که دغدغه‌های دینی و اجتماعی دارند این اطمینان را می‌دهد که سرمایه آن‌ها در فعالیت‌های تولیدی با ارزش افزوده بالا به کار گرفته شده و به رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی کمک می‌کند. علاوه بر این، سرمایهگذاری در زنجیره تأمین گزینه‌ای جایگزین برای تنوع‌بخشی به سبد سرمایهگذاری افراد است.